Het mentaal welzijn van werknemers kon de voorbije jaren rekenen op een stijgende aandacht van zowel de overheid als de werkgevers. En gelukkig maar. Maar hoe zit het met het mentaal welzijn van diezelfde werkgevers en ondernemers? Recente nieuwsberichten schetsen alvast een somber beeld. Bijna vijf op de tien werkgevers en ondernemers zou aangeven constante stress te ervaren, terwijl vier op de tien werkgevers zegt oververmoeid te zijn. Alarmerende cijfers, maar wat zijn de oorzaken? Evy Sadicaris, disciplineverantwoordelijke bij Liantis voor het team Psychosociaal Welzijn, en Karel Van den Eynde, manager public affairs bij Liantis, leggen de vinger op de wonde.
Het spreekt voor zich dat er niet één enkele oorzaak is. Net zoals bij werknemers is stress bij werkgevers het gevolg van een combinatie van factoren, vertelt Evy. “Als ondernemer leg je jezelf hoge verwachtingen op. Je wilt presteren en succesvol zijn, zowel in de ogen van je klanten als tegenover jezelf. Klanten zijn vandaag ook veel mondiger en veeleisender dan vroeger, wat voor de nodige stress kan zorgen.”
Daarnaast is er het financiële aspect dat tot kopzorgen kan leiden. Het gevoel van constante onzekerheid over inkomsten en uitgaven kan een enorme mentale last zijn. Een derde factor is het organisatorische luik van een onderneming. “Het volstaat niet een idee te hebben van hoe je je bedrijf praktisch wilt runnen,” legt Evy uit, “je moet het ook in de praktijk kunnen brengen en dat kan de nodige uitdagingen met zich meebrengen.”
Klopt het dat ondernemers effectief meer stress ervaren dan vroeger of is er gewoon meer aandacht voor? Karel voert al jaren onderzoek naar het onderwerp en legt uit: “In 2019 zijn we gestart met het project ‘de Veerkrachtige Zelfstandige’. Toen bleek al uit onze bevraging dat de problematiek heel sterk aanwezig was bij zelfstandige ondernemers. Dat onderzoek herhaalt Liantis intussen elk jaar. De voorbije jaren volgden verschillende crisissen elkaar op: corona, de energiecrisis, de oorlog in Oekraïne… Uit ons onderzoek blijkt dat het aantal zelfstandigen dat zegt regelmatig tot altijd last te hebben van stress, enorm gestegen is van destijds 40% naar 60% in 2022. In 2023 is het dan weer lichtjes gezakt, maar heeft het zich gestabiliseerd op een niveau dat veel hoger was dan in 2019.”
Hoewel er geen specifieke cijfers bestaan over burn-out bij zelfstandigen, merken we toch enkele trends die niet te ontkennen vallen, vervolgt Karel. “In 2019 heeft de KU Leuven de burn-out assessment tool ontwikkeld. Die ging gepaard met een bevraging waaruit bleek dat 10 à 15% van de bevolking in het algemeen effectief het risico liep op een burn-out. Dat cijfer mag je zeker extrapoleren naar zelfstandigen, omdat we weten dat het stressniveau bij zelfstandigen vaak veel hoger is dan bij werknemers.”
Maar hoe herken je nu eigenlijk wanneer het te veel wordt? Volgens Evy manifesteert stress zich op drie niveaus: fysiek, mentaal en gedragsmatig. Fysiek kunnen klachten als hoofdpijn, spierpijn en vermoeidheid optreden. Mentaal zie je vaak concentratieproblemen, neerslachtigheid en een gevoel van falen. Gedragsmatig kan stress ervoor zorgen dat mensen zich afsluiten van hun omgeving of ongezonde gewoontes ontwikkelen, zoals roken of overmatig alcoholgebruik.
Sinds dit jaar hebben de sociale verzekeringsfondsen zoals Liantis er een taak bij op het vlak van sensibiliseren, informeren en begeleiden van zelfstandige ondernemers voor alles wat met hun mentaal welzijn te maken heeft. Maar hoe gaat dat concreet in zijn werk? Evy: “Het zijn onze klantenadviseurs die die signalen opvangen en daarover in gesprek gaan met de ondernemer. Als ze merken dat hij of zij effectief openstaat voor begeleiding, wordt de persoon doorverwezen naar het Team Psychosciaal Welzijn. Het belangrijkste is dat je er als ondernemer voor openstaat en dat je beseft dat je niet altijd alles in je eentje moet aanpakken. Als ondernemer moet je durven aanvaarden dat je ook hulp verdient voor je mentale gezondheid, jouw mentaal welzijn.”
In die optiek is er een mooie parallel te trekken met (top)sport, zegt Evy. “Topsporters staan er ook niet alleen voor. Die laten zich ook omringen door dokters, kinesisten, psychologen en dat is allemaal heel normaal. Diezelfde normalisering willen we doorvoeren bij ondernemers. Het is oké om ondersteuning en hulp te vragen. Zelfs topsporters doen dat. Waarom doe jij dat dan niet? Zodat jij je kunt focussen op de essentie van je werk.”
Net zoals elke sporter uniek is, is ook de situatie van de ondernemer iets heel persoonlijks. En dat vraagt dus een persoonlijke aanpak. “Daarom hebben we ook een gedifferentieerd aanbod voorzien voor de ondernemer,” legt Evy uit. “Net omdat we weten dat die problematieken heel divers kunnen zijn, willen we ook wel een aanbod op maat voorzien voor die ondernemer. Want ze komen niet gewoon langs voor een babbel. We gaan echt wel verder. In een eerste gesprek beluisteren we uiteraard altijd de problematiek om te zien wat er juist aan de hand is. Waar liggen de noden en behoeften van deze specifieke ondernemer? Van daaruit kunnen we dan vertrekken. Het is wel belangrijk dat de ondernemer op dat moment eerlijk en oprecht communiceert met ons.”
Die nood aan open communicatie legt meteen een pijnpunt van het onderwerp bloot. Is mentaal welzijn bij ondernemers nog steeds een taboe? Of hebben bijvoorbeeld de atleten – opnieuw zij – tijdens de Olympische Spelen van 2020/21 het pad geëffend om het onderwerp bespreekbaar te maken? “Er verandert al heel wat,” zegt Karel “maar we zijn er nog lang niet. Bij een hele groep ondernemers is het taboe nog springlevend. De mindset is daar nog vaak dat ondernemen gelijk is aan succes hebben. Dat je het altijd druk, druk, druk moet hebben. Maar ook vanuit de overheid wordt dat beeld vaak bevestigd. Meestal zijn het succesvolle ondernemers die in beeld komen, die aan het woord komen op tv en dergelijke meer. Maar ondernemen is ook risico nemen en af en toe falen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld de Verenigde Staten, is de mentaliteit in België nog altijd dat wie failliet gaat, een mislukte ondernemer is.”
Daarom is het ook zo belangrijk dat een zelfstandige een beroep kan doen of een gesprek kan aangaan met mensen die weten wat ondernemen is. Karel: “Dat gesprek aangaan is soms een drempel voor een ondernemer, zelfs binnen zijn gezin of familie. Als daar geen andere ondernemers bij zitten, gaat hij ervan uit dat niemand weet wat ondernemen precies is. Als hij dan een beroep kan doen op mensen die dat wel weten – en bij Liantis zitten die mensen – dan heb je die drempel al een stukje overwonnen. Dat is een absolute meerwaarde die Liantis de ondernemer kan bieden.”